Datamanagement voor een materialenpaspoort om indirecte emissies te verminderen

Leon Molenwijk deed daarnaar onderzoek tijdens zijn afstudeerstage bij Strukton Wegen & Beton. Inmiddels is hij trainee duurzaamheid en bedrijfsontwikkeling bij hetzelfde bedrijfsonderdeel. Hij ging in gesprek met Joris van Heukelom – manager Procesbeheersing bij Strukton Wegen & Beton – en Antoine Giezen – projectleider Sustainable solutions bij Strukton-onderdeel GBN Groep en voorheen duurzaamheidsexpert inkoop en contract bij Rijkswaterstaat.

Hoe krijg je als Strukton zijnde grip op de emissies van derden?

Leon: “Het is inderdaad complex om vast te stellen welke emissies wiens verantwoordelijkheid zijn. Daarvoor moet je samenwerken met partners vóór en na jou in de keten.”

Joris: “De meeste grip hebben we op de activiteiten vóór ons proces, ofwel waar komt iets vandaan en hoe wordt het geproduceerd. Tijdens ons proces hebben we grip door bijvoorbeeld slim te ontwerpen. Wat na ons gebeurt, is buiten onze invloedsfeer. Door samenwerking kunnen we emissievermindering in de hele keten bereiken.”

Antoine: “Ketensamenwerking is een essentieel onderdeel van trede 5 van de CO2-prestatieladder. Wat ook speelt, is dat de Europese richtlijnen voor duurzaamheidsrapportage, CSRD, bedrijven dwingen om steeds meer informatie te geven, ook over de indirecte duurzaamheidsimpact.”

Hoe kan een materialenpaspoort daarbij helpen?

Leon: “Uit gesprekken met interne stakeholders kwam naar voren dat materiaalstromen niet in alle projectfasen volledig in beeld zijn. Onze belangrijkste materialen zijn grond, beton, staal en asfalt. Deze bouwstoffen zijn de veroorzakers van een groot deel van de Scope 3-emissies. Als je niet precies weet welke betonklassen in welke hoeveelheden daadwerkelijk in een viaduct zijn verwerkt, is niet duidelijk wat je met de materialen kunt in een volgende toepassing. In een materialenpaspoort leg je die informatie vast.”

Joris: “Door het materialenpaspoort op te nemen in onze processen, wordt dat een bewust aandachtspunt en helpt het om grip te krijgen op de emissies van derden.”

Antoine: “De bouwstroominformatie is waardevol voor onszelf en voor ketenpartners na ons. Als een opdrachtgever door Strukton een tunnel heeft laten bouwen, heeft die later informatie nodig om onderhoud of schadeherstel te doen of een extra rijstrook aan te leggen. Een materialenpaspoort, gekoppeld aan het object, voorziet daarin. Zo’n paspoort stimuleert circulariteit, omdat daarin duidelijk is welke materialen en onderdelen te hergebruiken zijn, anders moet je onderzoek doen. Dat was nodig voor de liggers uit het viaduct over de A9 bij Amstelveen die worden hergebruikt in het nieuwe viaduct over de A76 bij Nuth.”

Hoe ziet een materialenpaspoort eruit?

Antoine: “Het is meestal een Excel-bestand met heel veel regels, waarvan de eenheden niet altijd uniform zijn en de opbouw niet vanzelfsprekend aansluit bij het systeem van de opdrachtgever.”

Joris: “Het is nog een zoektocht naar het detailniveau van de informatie die we in een materialenpaspoort willen vastleggen. Dat verschilt per opdrachtgever. Voor de provincie Utrecht bouwen we een nieuw ecoduct ten zuiden van Maarsbergen. We leggen ook drie faunatunnels aan en richten een deel van de N226 opnieuw in. Het is een project met duurzame maatregelen in ontwerp en bouw om de CO2-uitstoot te verminderen. Zo gebruiken we een nieuwe betonsoort met minder cement en hergebruiken we metselstenen en duikerelementen. In overleg met de duurzaamheidscoördinator van de provincie maken we een materialenpaspoort om inzicht te krijgen in waardevolle materialen voor toekomstig hergebruik. We merken dat de provincie ook nog zoekende is naar de precieze vorm van het paspoort.”

Leon: “Het Platform CB’23 biedt op de website een leidraad aan voor verschillende paspoorten, waaronder het materialenpaspoort.”

Antoine: “Daarnaast is er Het Nieuwe Normaal, een standaard voor circulair bouwen. Beide concepten zijn door de samenwerking van veel partijen tot stand gekomen. Het is beter die door te ontwikkelen omdat die al breed gedragen zijn, dan iets nieuws op te zetten.”

Leon: “Hier liggen kansen voor Strukton. Als wij het materialenpaspoort in ons proces opnemen, worden wij er expert in en kunnen wij opdrachtgevers adviseren.”

Waarom is het belangrijk een materialenpaspoort te gebruiken?

Leon: “Strukton wil duurzame infrastructuur bouwen. Om als bedrijf toekomstbestendig te zijn, wil je circulair werken en daar is een materialenpaspoort een hulpmiddel voor.”

Joris: “Een standaard biedt een stuk efficiëntie. Materiaalstromen komen in alle projectfasen voor, maar de data worden in verschillende bestanden vastgelegd. In een geïntegreerd systeem komt de relevante informatie met één druk op de knop bij elkaar, niet alleen in een materialenpaspoort maar ook voor bijvoorbeeld beheer en onderhoud. Het heeft ook raakvlakken met de Wet kwaliteitsborging. Nu kost het veel tijd om alle relevante data boven water te halen, terwijl 100% van de benodigde informatie al beschikbaar is.”

Wat levert een materialenpaspoort op?

Joris: “In Utrecht hebben we herbruikbare duikerelementen toegepast om een vleermuiskelder te maken. Daarvoor moesten we aantonen of deze elementen technisch voldoen aan de belastings- en kwaliteitseisen. Als je niets van een herbruikbaar element weet, moet je (destructieve) onderzoeken uitvoeren om vast te stellen of het technisch voldoet. Met een materialenpaspoort inclusief oorspronkelijke berekeningen voorkom je dat.”

Leon: “Een materialenpaspoort draagt bij aan de circulaire economie. Met alle beschikbare data kun je in de ontwerpfase duurzame keuzes maken. Ook beschikt de eigenaar van het opgeleverde object over meer data, waardoor het makkelijker wordt om het te renoveren, te repareren of hoogwaardig te recyclen. Dit bespaart indirecte emissies na ons in de keten.”

Wat is er nodig om het materialenpaspoort bij Strukton in te voeren?

Joris: “Als de sector een standaard kiest, weten we welke gegevens we moeten verzamelen. Vervolgens kunnen we er op meerdere projecten ervaring mee opdoen om het proces goed in te richten. Vanuit opdrachtgevers zal de vraag steeds meer komen. Met datamanagement en het materialenpaspoort in ons projectbeheersingsproces spelen we hierop in.”

Leon: “We moeten die focus al vanaf de tenderfase van onze grote projecten gaan meenemen. Vanuit bedrijfsontwikkeling kunnen we de teams daarbij ondersteunen. Stap voor stap bouwen we dan een proces op dat over 5 jaar helemaal in ons dna zit. Opdrachtgevers hechten er steeds meer waarde aan, wat aanbestedingsvoordelen kan opleveren in de vorm van fictieve korting.”

Antoine: “We zouden een projectdirecteur niet alleen verantwoordelijk kunnen maken voor tijd en geld, maar ook voor een ingevuld materialenpaspoort bij de oplevering. Het is geen extra taak, want de informatie is al beschikbaar en hebben we nodig voor onze Scope 3-berekeningen, beheer- en onderhoudsplannen en CO2-berekeningen in de aanbestedingsfasen. Een materialenpaspoort is slechts een nieuwe vorm van iets wat we toch al moeten doen.”